[Uygurlar]

UYGURLAR (745-840)
Kutluk Devletine; Karluk, Basmil ve Uygurlar son verdi.(742)
 Soyları Asya Hunlarına dayanır. Orhun- Selenga ırmakları dolaylarında yaşıyorlardı.
 Uygur adının “ Akraba-Müttefik= birleşmiş” anlamına geldiği kabul edilmektedir.
 9 Oğuz ve 1 Uygur boyunun birleşmesiyle On Uygur adındaki on boydan meydana geliyorlardı.
 Uygurlar, kasaba ve şehirlerde yaşar, tarım ve ticaretle uğraşırlardı.
Kurucusu: Kutluk Bilge Kül Kağan Merkez: Ordu- Balık ( Karabalgasun)
II. Göktürk (Kutluk ) Devletinin yıkılmasından sonra Ötüken’e hakim oldular. Buradaki Uygur federasyonunu 4 büyük Türk kavmi oluşturuyordu.
* Karluk * Yağma * Basmil * Tokuz- Oğuz
Kutluk Bilge Kül Kağan : ( 744 – 747 )
Orhun nehri kıyısında Ordu- Balık( Karabalgasun ) şehrini , Basmillere son vererek başkent yaptı. Bölgede yeni bir Türk Devleti ( Uygur Devletini ) kurdu.
Moyen- Çur: (747- 759)
 751 Talas Savaşında, Karluk Türklerinin desteklediği Arap orduları , Çin’i büyük bir yenilgiye uğrattı.
 Böylece Çin ülkesine geri çekilerek , tehlike olmaktan çıktı.
 Türklerle- Müslümanlar arası iletişim başladı. Türkler, İslamiyet’i tanımaya başladılar.
 Tarım Havzası Uygurların eline geçti. Bu önemli gelişme Türklerin yerleşik yaşama geçmelerinde etkili olacaktır.
Bögü Kağan: ( 759- 779)
 Çin ile ticari ilişkiler geliştirildi. Çin’de Türk nüfuzunu arttırmak için; Çin’i Tibet saldırılarından kurtarmak isteyen, Bögü Kağan Çin seferine çıktı. Dönüşünde Mani Dinini tanımış. 4 Mani rahibini yanında getirmiştir.
 Devletin resmi dini Mani dini oldu. Bu din hayvani gıdaları yemeyi yasaklıyordu. Bu durum Uygurlar’ın savaşçılık yönlerini zayıflattı.
 Siyasi, askeri ve sanat hayatları etkilendi. Yerleşik yaşama geçen ilk Türk Devleti’dir.
( Vezir ) Baga Tarkan (780- 789)
 Yönetimi, ticareti, düzeni sağlamak için kanunlar çıkardı. Bögü Kağan’ı öldürerek başa geçen Baga Tarkan’dan sonra Maniheizm etkisi, Çin entrikaları, iç karışıklıklar devleti zayıflattı.
840 yılında Kırgızlar, başkent Ordu-Balık şehrini ele geçirerek Uygur hakimiyetine son verdiler.
 Uygurların bir kısmı Çin’in kuzeyine yönelerek Kansu ( Sarı) Uygur Devletini kurdu. Buda dinini benimsediler. Ticareti geliştirdiler. 940 yılında Kitanların, 1028’de Tangutların, 1226’da ise Moğolların hakimiyetine girdiler.
 Uygurların diğer kısmı da Doğu Türkistan ( Beşbalık,Turfan,Kuça, Tanrı Dağl.) çevresine gelerek ,Doğu Türkistan ( Turfan ) Uygur Devletini kurdu. Ticaret yolları üzerinde kurulmaları nedeniyle, ekonomik güce sahip oldular. Yerleşik hayatın etkisiyle tarım ve sanatta geliştiler. Buda dinine girerek, çok sayıda Budist tapınak yaptılar. Kağıt yapımı ve matbaayı kullandılar. 1209 ‘da Moğol egemenliğine girerek, Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular.
Uygurların Türk Tarihinde ki Önemi:

 Yerleşik yaşama geçen ilk Türk topluluğudur. Benimsedikleri Çin dinlerinin etkisiyle, hayvansal gıdalardan vazgeçmişler, tarıma yönelmişler bu da yerleşik yaşamı getirmiştir.
 Geleneksel “ Türk Bozkır Kültüründen” uzaklaşmışlardır.
 Çin kültürünün etkisinde kalarak , Doğu Asya dinlerini( Maniheizm ve Budizm) benimsemişlerdir. İlk kez din değişikliği yaşanmıştır.
 Egemenlik alanlarını genişleterek, askeri faaliyetler yerine ticari etkinlikleri ön plana çıkarmışlardır.
 Benimsedikleri Çin dinlerinin etkisiyle tapınak mimarisi; yerleşik yaşam tarzının sonucunda ise saray ve kent mimarisi gelişmiştir.
 Minyatür Sanatı gelişmiştir. İslam dinine geçtikten sonra ,İslam minyatür sanatının gelişmesinde etkisi olmuştur.
 Göktürklerden sonra kendilerine ait, Uygur Alfabesini oluşturmuşlardır.
 Türk Tarihinde matbaayı kullanan ilk topluluk olmuşlardır. Hareketli baskı kalıplarını geliştirmişlerdir.