Büyük Selçuklu Devleti

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ
OĞUZLAR ( TÜRKMENLER ) :Büyük Selçuklu Devleti’ni kuranlar Oğuz Türkleridir. Türklerin en büyük boyu olan Oğuzlar, Türk tarihinde çok büyük rol almış birçok devletin kurucusu olmuşlardır.(Büyük Selçuklu Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti , Harzemşahlar , Karakoyunlular, Akkoyunlular , Anadolu Beylikleri , Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti Oğuz Türkleri tarafından kurulmuş Türk Devletleridir. )
Oğuz Türkleri OĞUZ KAĞAN DESTANI na dayanarak 24 ayrı kola ayrılır.Bu destana göre:


1. ÜÇOKLAR 2. BOZOKLAR

DENİZHAN - DAĞHAN - GÖKHAN YILDIZHAN - AYHAN - GÜNHAN
IĞDIR SALUR BAYINDIR AVŞAR YAZIR KAYI
BÜĞDÜZ ALAYUNTLU ÇAVULDUR EĞDİLİ DODURGA BAYAT
YİVA EYMÜR ÇEPNİ KARGIN DÖĞER ALKAEVLİ
KINIK YÜREĞİR BEÇENE KIZIK YAPARLI KARAEVLİ

On iki Üçok oniki Bozok olmak üzere toplam yirmi dört Oğuz Boyu vardır. Büyük Selçuklu Devleti’ni kuranlar Oğuz Türklerinin Üçok koluna mensup olan “KINIK” lar tarafından kurulmuştur.
NOT: Osmanlı Devleti’ni kuranlar da Oğuz Türklerinden “KAYI” boyudur.

Büyük Selçuklu Devleti ( 1038 - 1157 )
Önemi :
1-Adını Selçuk Bey'den almış, devleti Tuğrul ve Çağrı Bey'ler kurmuştur.
2-İslamiyet'i dış saldırılara karşı korumuşlar, İslam ülkelerini bir yönetim altında
birleştirmişlerdir.
3-Anadolu'nun Türkleşme sürecini başlatmışlardır.
4-Türk - İslam kültürünü sentezlemişlerdir. ( Birleştirmişler, harmanlamışlardır)
5-İslam uygarlığını geliştirmiş ve yaymışlardır.
6-XI. yy.da doğuda Seyhun Irmağı, batıda Akdeniz ve Marmara , güneyde Mısır ve Basra
Körfezi'ne kadar sınırlarını genişletmişlerdir.
Devletin Kuruluşu :
Devlete ismini veren Selçuk Bey, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır. Aşağı Seyhun ile Hazar denizi arasındaki geniş bozkırlarda yaşayan oğuzlar' da ordu komutanı ( Subaşı ) olarak görevli olan Selçuk Bey , Oğuz Yabgu'su ( Hükümdar ) ile anlaşmazlığa düşmüş ve çevresiyle birlikte Seyhun Irmağının doğusunda bulunan "Cent" şehrine yerleşmiştir. Oğuzlar devletine karşı, Samanoğulları’ndan yardım istemiş ve çevresiyle birlikte İslamiyet'i kabul etmiştir.Samanoğulları devletinin Karahanlı ve Gaznelilerle mücadelesi sonucu yıkılmasıyla, ve Selçuk Bey'in ölmesiyle dağılan oğuz boylarını Arslan Bey toparladı ise de, Gazneli Sultan Mahmut oğuzların kendisi için tehlikeli olduğunu anlamış ve Arslan bey ve ileri gelenleri tutuklatmıştır.
Selçuk Bey 'in torunlarından Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşler, Selçukluları yeniden toparlamayı ve devleti kurmayı başarmışlardır.

Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi :
Horasan bölgesi için, Gazneliler’le ; Nesa ( 1035 ) , Serahs ( 1038 ) , Dandanakan ( 1040 ) savaşlarını yapmışlardır. Her üç savaşta da Gazneliler yenilgiye uğratılmıştır.
Tuğrul Bey, Nişabur'u Gaznelilerden alarak, kendisine merkez yapmış ve bağımsızlığını ilan etmiştir. ( 1038 )
Abbasi Halifesinin, Şii Büveyhoğulları'nın baskısı üzerine Tuğrul Bey'den yardım istemesiyle, Tuğrul bey iki defa Bağdat seferi düzenlemiş, Büveyhoğullarına son vermiştir. Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi tarafından doğu ve batının sultanı ilan edilmiştir.
Önemi : İslam dünyasının koruyuculuğu ve liderliği Selçuklulara geçmiştir.
Tuğrul Bey döneminde ( 1040 - 1063 ), sınırların Ceyhun' dan Fırat'a kadar genişlediği ; devletin sağlam temeller üzerine oturtulduğu ; Anadolu yönünde gelişmelerin başladığı görülmektedir.

Dandanakan Savaşı ( 1040 ) ( Büyük Selçuklular - Gazneliler ) :
Nedeni : Gazneliler' in Selçukluları Horasan'dan atmak istemesi
Sonuçları: 1- Selçuklular , bu savaştan sonra resmen kurulmuştur.
2- Gazneliler zayıflama ve yıkılış sürecine girmişlerdir.
3- İran, Irak, Azerbaycan Selçukluların eline geçmiştir.
4- Merkez Nişabur'dan Rey şehrine taşınmıştır.
5- Selçuklular İslam dünyasının liderliğini ele geçirdiler.
6- Anadolu’ya yerleşme amaçlı Türk akınları başladı.

Pasinler Savaşı ( 1048 ) ( Büyük Selçuklular - Bizans + Gürcü Kuvvetleri ) :
Nedeni :
1-Selçukluların Anadolu'ya yönelik akınlarının artması
2-Bizans'ın, Türklerin Anadolu'ya girme girişimlerini durdurmak istemesi

Önemi :1- Türklerin Anadolu'nun fethi için Bizans'la yaptıkları ilk büyük savaş ve kazandıkları ilk büyük zaferdir.
2- Bizans’ın yenilgiye uğratıla bileceği anlaşılmıştır.
3- Türklerin Anadolu için yaptıkları ilk savaştır.
Not : Anadolu'nun fethinde üç önemli savaş görülür ; Pasinler - Malazgirt – Miryokefalon

Alp Arslan Dönemi ( 1063 - 1072 )
Azerbaycan, Kafkasya ve Türkistan seferlerine çıktı. Kars ve Ani kalelerini ele geçirdi.Bunun üzerine kendisine halife tarafından Ebul Feth unvanı verilmiştir. Döneminde komutanları Afşin ,Gümüştekin tarafından doğu Anadolu'ya seferler düzenlenmiştir. Fatımilerin halife üzerindeki baskılarına son vermek ve Mısır'ı fethetmek için, Mısır seferine çıkmışken Bizans İmparatorunun Doğu Anadolu'ya doğru sefere çıkması üzerine geri döndü.

Malazgirt Savaşı ( 26 Ağustos 1071 ) ( Büyük Selçuklular - Bizans ) :
Nedeni : 1 - Selçukluların, kendilerine gelen göç dalgalarını yerleştirecek alan için Anadolu'ya yönelmeleri, Anadolu'yu yurt edinme isteği
2 - Bizans'ın, Anadolu'dan Türkleri çıkarma isteği.
Sonuçları :
1- Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış oldu.
2- Anadolu Türklerin yeni yurdu haline geldi.
3- 1071 tarihi, Türkiye tarihinin de başlangıcı oldu. Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu.
4- İslam Dünyası üzerindeki Bizans tehlikesi son buldu.
5- Bizans’ın kışkırtmaları sonucu haçlı seferleri başladı.
Önemi : Türk milletine yeni bir yurt, yeni bir gelecek, yeni bir tarih hazırlayan önemli bir zaferdir.

Melikşah Dönemi ( 1072 - 1092 )
• Büyük Selçukluların en geniş sınırlara ulaştığı, kültür ve uygarlık alanında en parlak düzeye ulaştığı dönemdir.
• Amcası Kavurd' un Sultanlığını tanımaması üzerine, mücadele etmiş ve onu öldürtmüştür.
• Karahanlı ve Gaznelilere egemenliğini kabul ettirdi.
• Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Tutak ve Artuk beyleri, Anadolu'nun fethiyle görevlendirmiştir.
• Suriye, Filistin ve Arabistan'da fetihler yapmıştır.
• Sultan Melik şah bütün Müslüman ülkeleri yönetimi altına alma politikası izlemiştir.
• Dönemin en önemli iç olayı "Batınilik" propagandasıdır. Hasan Sabbah, Selçukluları içten parçalama ve yönetimi ele geçirmek için Batınilik mezhebini yaygınlaştırmaya ve ileri gelen Türk yöneticilerini öldürtmeye başlamıştır.
• Nizamiye Medresesi bu dönemde önemli bir eğitim-öğretim kurumuna dönüşmüştür.
• Sultan Melik şah adına " Celali Takvimi " düzenlenmiştir.

Selçuklu Devletinin Dağılışı :
• Melikşah'ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları çıkması ( Berkiyaruk-Mehmet-Mahmut-Sencer ), devleti yıpratmıştır.Ülkede fetret devri başlamıştır.
• Son Selçuklu sultanı " Sencer "dir.Bu dönemdeki en önemli sorunlar: Haçlı seferleri , Karahıtay saldırıları ve Oğuz boylarının isyanlarıdır. Sencer'in , Katvan savaşında (1141) Karahıtay'lara yenilmesi ile devletin dağılış dönemi hızlandı.
• Sultan Sencer'in ölmesiyle Selçuklu Devleti parçalanmıştır. ( 1157 )

Oğuz boylarının (Türkmenlerin) İsyan sebepleri:
1- Türkmenlerin devlet yönetimi ve ordudan uzaklaştırılmaları.
2- Sarayda Türkçe yerine Arapça ve Farsça’nın kullanılması.
3- Türkmenlerden fazla vergi alınması.

Selçukluların Parçalanma Nedenleri :
• Veraset anlayışı. ( Ülkenin, hükümdar ailesinin ortak malı sayılması )
• Yönetime küstürülen Oğuzların ( Türkmenlerin ) ayaklanmaları
• Haçlı Seferleri ( Dolaylı )
• Doğudan gelen Moğol akınları
• Batınilerin çalışmaları. ( Batınilik ; Şii mezhebinin radikal siyasi hareketinin doğurduğu hareket )
• Abbasi Halifelerinin egemenlik gücünü geri almak için yaptığı olumsuz çalışmalar
• Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla, bağımsızlık ilanları

Büyük Selçuklu Devletine Bağlı Devletler :
1. Horasan Selçukluları : Irak Selçukluları ortaya çıkınca Büyük Selçuklulara denilmiştir.
2. Irak Selçukluları ( 1119 - 1194 ) :
• Kurucu : Mahmut
• Merkez : Merv
• Harzemşahlar son verdi.
3. Kirman Selçukluları ( 1048 - 1187 ) :
• Kuruluş Bölgesi : İran
• Kurucu : Kavurd ( Çağrı Bey'in oğlu )
• Oğuzlar son verdi.
4. Suriye Selçukluları ( 1069 - 1118 ) :
• Merkez : Dımaşk ( Şam )
• Kurucu : Tutuş ( Alp Arslan' ın oğlu, Melikşah' ın kardeşi )
• Dımaşk ve Halep olarak iki kola ayrılmıştır.
• Halep koluna Artuklular son verdi. Dımaşk kolu iç karışıklıklar sonucu sona erdi.
5. Türkiye ( Anadolu ) Selçukluları ( 1075 - 1308 ) :
• Merkez : İznik - Konya
• Kurucu : Kutalmışoğlu Süleyman Şah
• 1243 Kösedağ savaşından sonra Moğollara bağlı duruma gelmişler, Sultan II.Mesut'un ölümüyle son bulmuşlardır.

Atabeylikler :
• Atabey : Selçuklu Şehzadelerini eğitmekle görevlendirilen kişi. ( Osmanlılarda Lala )
• Merkezi Otoritenin zayıflamasıyla bulundukları bölgelerde bağımsızlıklarını ilan ettiler.
1. Salgurlular ( Fars Atabeyliği ) ( İran ) ( 1148 - 1286 ) :
• Merkez : Şiraz
• Kurucu : Sungur
• İlhanlılar son verdi.
2. İldenizliler ( Azerbaycan Atabeyliği ) ( 1146 - 1225 ) :
• Merkez : Tebriz
• Kurucu : Şemsettin İldeniz
• Harzemşahlar son verdi.
3. Beğteginoğulları ( Erbil Atabeyliği ) ( 1144 - 1232 ) :
• Merkez : Erbil
• Kurucu : Beğ-Teginoğlu Ali
• Varisi olmadığı için, vasiyet gereği Abbasi Halifeliğine katıldı
4. Böriler ( Şam Atabeyliği ) ( 1128 - 1154 ) :
• Merkez : Dımaşk ( Şam )
• Kurucu : Böri
• Zengiler son verdi.
5. Zengiler ( Musul Atabeyliği ) ( 1127 - 1259 ) :
• Merkez : Musul
• Kurucu : İmadeddin Zengi
• İlhanlılar son verdi.

Büyük Selçuklu Devletinin Türk Tarihindeki Önemi : Büyük Selçuklu Devleti Anadolu’nun fethedilip Türkleşmesini sağladılar. Haçlı saldırılarına karşı İslam Dünyasını korudular. İslam Kültür ve Medeniyetinin gelişmesine katkıda bulundular. Halifeliği koruyarak devam etmesini sağladılar.