Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi

OSMANLI DEVLETİNİN GERİLEME DÖNEMİ 1

Lale Devri ile başlayan barış dönemi,Patrona Halil isyanı ile son buldu.Bu arada Ruslar da hem Lehistan’ın iç işlerine karışmış hem de Kırım’ı işgal etmişlerdi.Osmanlılar Rusya’ya savaş açarken,onların dostu Avusturya da Osmanlılara savaş açmıştı.Her iki cephede yaptığı savaşı kazanan Osmanlılar,Fransa’nın arabuluculuğu ile hem Rusya ile hem de Avusturya ile Belgrat Antlaşmasını ( 1739 )ayrı ayrı imzaladılar.Bu antlaşma ile daha önce Avusturya’ya kaptırdığı Belgrat’ı alan Osmanlılar, batıda imzaladıkları son kazançlı antlaşmayı imzalamış oldular.Bu antlaşmalara arabuluculuk eden Fransa da aldığı kapitülasyonları sürekli hale getirdi.(1740)
LEHİSTAN MESELESİ-OSMANLI – RUS SAVAŞI VE KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI
Rusya Lehistan’da hakimiyet kurabilmek için iç işlerine karışıyordu.Leh milliyetçileri Ruslara karşı ayaklandı ve Osmanlılara sığındı.Bu olay ile başlayan Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Ruslar;Eflak ve Boğdan’ı işgal ettiler,Batlık Denizi ve Cebelitarık Boğazını aşarak Mora’ya gelip orada ayaklanma çıkardılar,Osmanlıların ayaklanmayı bastırması üzerine Çeşme Limanına demirli Osmanlı donanmasını yaktılar. Bu durum üzerine Küçük Kaynarca Ant imzalandı.(1774)
Maddeleri:
1)- Kırım'a bağımsızlık verilecek, Kırım sadece dini bakımdan halifeye(padişah) bağlı kalacak.
2)- İngiltere ve Fransa'ya verilen Kapitülasyonlar Rusya'ya da verilecek.
3)- Ruslar Osmanlı hakimiyetindeki Ortodoksların koruyucusu (hamisi) olacak
4)- Ruslar İstanbul'da daimi bir elçi bulundurabileceklerdi.
5)-Osmanlılar Rusya’ya savaş tazminatı ödeyeceklerdir
Bu anlaşmanın önemi: hem Ruslara boğazlardan serbest geçiş hakkı verilmesi hem de Kırım'ın bağımsızlığının kabul edilmesi olmuştur. Küçük Kaynarca Osmanlı tarihinin dönüm noktalarındandır, tarihinde ilk defa bu anlaşma ile Osmanlı Devleti savaş tazminatı ödemiştir. Bunun yanında Ruslara kapitülasyonlar verilmiş,Rusya Osmanlılardaki Ortadoksların himaye hakkını alarak Osmanlı devletinin iç işlerine karışma imkanı bulmuştur.
Bağımsızlığını elde eden Kırım 1783’de Rus işgaline uğradı.Rusya ile savaşacak gücü olmayan Osmanlılar 1792 Yaş Antlaşması ile Kırım’ın Rusya’ya dahil olduğunu kabul etmek zorunda kaldılar.
GREK PROJESİ:Osmanlı Devletinden başka topraklar almak isteyen Rusya ve Avusturya’nın hazırladığı plandır.Buna göre; Eflak ve Boğdan’da DAKYA isimli bir devlet kurulacak,Bosna,Hersek ve Sırbistan Avusturya’ya verilecek ve Bizans İmparatorluğu yeniden kurulacaktı.
İki cephede birden savaşan Osmanlı Devleti yenildi ve Avusturya ile Ziştovi, Rusya ile Yaş Antlaşmalarını imzaladı.Bu antlaşma ile Rusya Karadeniz hakimiyetini ele geçirmiş oldu.
1798-1801 OSMANLI-FRANSA SAVAŞI
Fransa,Osmanlıların Kuzey Afrika topraklarını ele geçirmek istiyordu.Bununla İngiltere’nin Hindistan’daki sömürgeleri ile olan bağlantısını kesmek ve kendi alanını Hindistan yönünde genişletmek istiyordu.Bu amaçla Mısır’ı işgal etti. Uzun zamandan beri devam eden Osmanlı-Fransız dostluğu böylece bozulmuş oldu.Ancak Fransa’nın Akdeniz’de güçlenmesini istemeyen İngiltere ve Rusya Osmanlılara yardım etti ve imzalanan el-Ariş Antlaşması ile Fransa Mısır’dan çıkmak zorunda kaldı.
Osmanlı Devleti içte ve dıştaki karışıklıklarla uğraşırken Fransa,Rusya ile anlaşarak Osmanlı topraklarını paylaşma planları yaptı.Bunu üzerine Osmanlılar İngiltere’ye yakınlaştılar ve Çanakkale (Kale-1 Sultani) Antlaşmasını imzalayarak İngiltere’ye önemli ayrıcalıklar verdi ve Boğazları diğer gemilere kapattı.Bunu üzerine Rusya,hem Osmanlıya savaş ilan etti hem de Sırpları kışkırtarak isyan etmelerini sağladı.Savaş sonunda Rusya ile imzalanan Bükreş Antlaşması (1812) ile: Sırplara bazı ayrıcalıklar tanındı..

MİLLİYETÇİLİK HAREKETLERİ ve YENİ MESELELER
Osmanlı Devletinde yaşayan azınlıklar arasında ilk ayaklanmayı Sırplar çıkarmışsa da sistemli ve planlı ilk büyük ayaklanma Rumlar tarafından çıkarılmıştır.Bu ayaklanmaların çıkışında:
a-Fransız İhtilalinin yaydığı milliyetçilik akımının etkisi
b-Osmanlı yöneticilerinin halka iyi davranmaması,
c-Bu bölgelerin uzun yıllardır savaş alanı olması,
d-Rusların kışkırtmaları önemli rol oynamıştır.
Ayrıca Rumlar,Megali İdea (Büyük İdeal) adı verilen amaçlarını gerçekleştirmek için ayaklanma çıkarmışlardır.
(Megali İdea:İstanbul,İzmir ,Atina üçgeni içinde başkentinin İstanbul olacağı Bizans İmparatorluğunu yeniden canlandırma hayali)

İngiltere,Fransa ve Rusya;Rum isyanına büyük destek verdiler.Navarin’de bulunan Osmanlı Donanmasını yaktılar. Osmanlılar donanmaları için tazminat isteyince Rusya Osmanlılara savaş açtı. Kaybeden Osmanlılar Edirne Antlaşmasını(1828) imzalamak zorunda kaldılar. Bu antlaşma ile (Önemi)Yunanistan bağımsızlığını kazanırken,Sırbistan da yarı bağımsız hale geldi.

MISIR MESELESİ ve VALİ MEHMET ALİ PAŞANIN İSYANI
Yunan isyanını bastıramayan Osmanlılar,Mısır’daki valileri Mehmet Ali Paşa’dan yardım istediler.Vali de Mora ve Girit valiliklerini vermeleri koşulu ile isyanın bastırılmasına yardımcı oldu.Ancak Yunanistan bağımsızlığını kazanınca Mora’nın elden çıkması,Mehmet Ali Paşa’nın Suriye valiliğini istemesine neden oldu.Padişah II.Mahmut, güçlenir endişesi ile Mehmet Ali Paşa’nın isteklerini reddedince, Paşa isyan eti. Suriye ve Adana’yı ele geçirerek Osmanlı kuvvetlerini yendi.İsyanı bastıramayan II.Mahmut,Ruslardan yardım istedi. Rus donanmasının Boğazlardan geçerek İstanbul’a gelmesi, İngiltere ve Fransa’yı endişelendirince,bu iki ülkenin arabuluculuğu ile Osmanlılar ile Mehmet Ali Paşa arasında Kütahya Antlaşması (1833) imzalandı. Bu antlaşma ile Mehmet Ali Paşanın istekleri kabul edilmiş oldu.Ancak durumdan memnun olmayan Osmanlılar, Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşmasını(1833) imzaladılar. Bu antlaşma ile Ruslar,Osmanlı Boğazlarından diğer devletlere göre ayrıcalık elde ediyorlardı.(ÖNEMİ:Boğazlar Sorununu başlatan antlaşmadır)
1839’da Mehmet Ali Paşa’nın bağımsızlığını ilan edip ayaklanması üzerine Nizip’te yapılan Savaşı Osmanlılar kaybetti.Rusya’nın bu durumdan faydalanarak daha da güçleneceğine inanan İngiltere,tüm Avrupa devletlerini toplantıya çağırdı.(Bu toplantıya Mehmet Ali Paşa’yı destekleyen Fransa katılmadı)ve imzalanan Londra Antlaşması (1840)ile Suriye.Adana ve Girit Osmanlılara bırakılırken,Mısır da Osmanlıya bağlı,ancak valiliği babadan oğula geçecek şekilde Mehmet Ali Paşa’ya bırakıldı.
ÖNEMİ;bir iç sorun olan Mehmet Ali Paşa’nın isyanı,Avrupalı devletlerin katılması ile uluslar arası sorun haline gelmiştir.

Boğazlar Meselesi:Hünkar İskelesi Antlaşması ile ortaya çıkan Boğazlar sorunun çözümlemek ve Rusya’nın Boğazlardaki ayrıcalığını görüşmek üzere 1841’de Londra’da bir daha bir araya gelen Avrupalı devletler imzaladıkları 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Rusya’nın üstünlüğüne son verdiler.Boğazları tüm devletlerin ticaret gemilerine açtılar.

BÜYÜK DEVLETLERİN OSMANLI POLİTİKALARI
Şark Meselesi:İlk kez 1815 Viyana Kongresinde ortaya atılmış bir terimdir.Batı Hristiyan dünyası ile Türk-İslam dünyası arasındaki ilişkilerin tamamıdır.
İngiltere’nin Osmanlı Politikası:Büyük bir sömürge imparatorluğu kuran İngiltere 1878 Berlin Konferansına kadar Osmanlıların toprak bütünlüğünü savunmuştur.Onlara göre Hindistan’daki sömürgelerine giden yolda güçsüz bir Osmanlı Devleti çıkarlarına uygundu.Ancak Berlin Konferansı ile Osmanlıların dağılışı hızlanınca bu siyasetinden vazgeçti ve Osmanlı topraklarından pay almaya çalıştı.Mısır ve Kıbrıs’ı işgal etti,Ermenileri destekledi.
Fransa’nın Osmanlı Politikası:İki yüzlü bir siyaset izlemiş,dost görünmüş ancak zaman zaman Osmanlı topraklarına saldırmaktan da çekinmemiştir.(Mısır’ı işgal etmesi gibi)19.yy’dan itibaren de Cezayir,Tunus ve Fas’ı işgal ederek sömürgecilik faaliyetlerini yaygınlaştırmış ve Ermenileri desteklemiştir.
Rusya’nın Osmanlı Politikası:Çar I.Petro’dan beri izledikleri siyaseti devam ettirmişlerdir.(Sıcak denizlere inmek ve Panislavizm)
Avusturya’nın Osmanlı Politikası:Macaristan’ı ele geçirdikten sonra Bosna-Hersek’e göz dikmiştir.II.Meşrutiyet olayları sırasında topraklarına katmayı başaracaktır.
Almanya’nın Osmanlı Politikası:Siyasi birliğini geç tamamlayan Almanya sömürge yarışına katılmak için Osmanlı Devletine dost olarak görünmüş,Boğazlar üzerinde söz söyleme ayrıcalığı elde etmek ve İngiltere ile Fransa’nın sömürgelerine giden yolları kesmek için Osmanlılara yakınlaşmıştır.

OSMANLI DEVLETİNİN AVRUPA POLİTİKASI
Osmanlılar,19.yy’da batı karşısındaki güçsüzlüklerini denge politikası uygulayarak gidermeye çalıştılar.Sorun yaşadığı devlete karşı yine o devletle sorunu olan başka devletin yanında yer aldı.Daha sonra ise batılılaşma çabası içine girdi.Osmanlılar,Avrupa Devletlerinin iç işlerine karışmasını engellemek için;Tanzimat ve Islahat Fermanlarını yayınladılar:

TANZİMAT FERMANI(3 KASIM 1839)
Osmanlılar 18.yy’dan itibaren Avrupa’da gelişen siyasi,ekonomik,sosyal,bilimsel gelişmeleri takip edebilmek için yenilikler yapmak zorunda kaldılar,ancak yine Avrupalıların azınlık haklarını bahane ederek iç işlerine karışmalarını engelleyemediler.
Sultan I.Abdülmecid’in onayı ile hazırlanan ferman, Mustafa Reşit Paşa tarafından Gülhane’de devletein ileri gelenlerine,azınlıklara ve halka duyuruldu.
Bu ferman ile Osmanlı halkı din,dil,ırk,mezhep gözetmeksizin kanun önünde eşit sayılacak,can,mal ve namus güvenliğine sahip olacaktı. Askerlik ve vergi gibi konulara da düzenlemeler getirilecekti.
Tanzimat Fermanının Önemi;
1-Osmanlı Padişahı il kez her gücün üstünde kanun gücü olduğunu kabul etmiştir .
2-İlk kez insan hakları konusunda yenilikler yapılmıştır
3-Bu haklar bir halk hareketi sonunda değil ,Padişahın isteği ile verilmiştir.
Ancak Tanzimat fermanı amacına fazla ulaşamadı.Avrupa tarzı kurumların Osmanlıya gelişi ile birlikte eğitim ve hukuk alanında ikilik yaşandı.Ayrıca Rusya gayrımüslimlerin memnun olup,devletten ayrılmayacağını düşündüğü için yeniliklere karşı çıktı.

Kırım Savaşı:
Küçük Kaynarca Antlaşmasına dayanarak, Kudüs’teki Hristiyanların koruyuculuğunu isteyen Rusya olumsuz cevap alınca Osmanlıya savaş açtı. Osmanlılar’ın savaşı kaybedeceğini anlayan İngiltere ve Fransa, Rusya’nın güçlenmesine engel olmak için Osmanlının yanında yer aldı. Bu duruma kızan Ruslar,Osmanlıların donanmasını Sinop’ta yaktılar.Avrupalı devletler ise Rusya’yı yenmek için Kırım’ı işgal ettiler. Çaresiz kalan Rusya, Paris Antlaşmasını imzalamak zorunda kaldı.
Bu antlaşma ile:
*Osmanlı Devleti,Avrupa Devleti sayılacaktı
*Osmanlının toprak bütünlüğü ve tarafsızlığı Avrupalıların kontrolünde olacaktı
*Karadeniz tarafsız hale gelecek,Osmanlılar da Rusya’da Karadeniz’de tersane ve savaş gemisi bulundurmayacaktı (Bu madde ile Osmanlılar savaştan galip çıktıkları halde yenik muamelesi gördüler ve Karadeniz’deki tüm haklarını kaybettiler)
Önemli NOT:İlk defa Osmanlılar bu savaş sırasında borç para almışlardır.(İngiltere’den)

ISLAHAT FERMANI (1856)
Kırım Savaşından sonra Osmanlı’da yaşayan azınlıkların haklarını az bulan İngiltere, Fransa ve Avusturya’nın baskısına dayanamayan Osmanlılar, Avrupa’nın desteğini almak için bu fermanı yayınlamışlardır. Tanzimat Fermanında din, dil, ırk ayrımı yapılmadan tüm Osmanlı halkına haklar, Islahat Fermanında arttırılarak azınlıklara tanınmıştır.
Bu yapılan yenilikler ve tanınan yeni haklarla azınlıklar daha da güçlenirken,Osmanlı Devleti Avrupalıları yine memnun edemedi ve her fırsatta iç işlerine karışmasını engelleyemedi.