Duraklama Devrinde Çıkan İç İsyanlar

OSMANLI DEVLETİ’NDE DURAKLAMA DÖNEMİNDE ORTAYA ÇIKAN İÇ İSYANLAR; SEBEPLERİ VE SONUÇLARI

17.Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde birçok isyan çıkmıştır. Bunlar;

I. İstanbul isyanları,

II.Taşra isyanları

III.Eyalet isyanları

olarak üçe ayrılır.

Bu isyanların temel nedenleri

1. Merkez ve taşra (Başkent İstanbul dışında kalan yerler için kullanılan bir deyim) yönetiminde meydana gelen bozulmalar

2. Uzun süren savaşların ordu ve donanmayı yıpratması

3. Tımar sisteminin bozulması ile devletin daha fazla maaşlı asker tutmak zorunda kalması, bu durumun devlet hazinesine yük getirmesi (Yavuz Sultan Selim döneminde 12 bin, Kanuni döneminde 18 bin maaşlı kapıkulu askeri varken bu dönemde bu sayı 120 bine kadar çıkmıştır).

4. Coğrafi Keşifler sonrası ticaret yollarının değişmesi, para değerindeki düşmeler ve tarım üretiminin azalmasının Osmanlı ekonomisini olumsu yönde etkilemesi

5. Gelirleri azalan devletin yeni vergiler koyması,bu durumun halk üzerinde hoşnutsuzluk meydana getirmesidir.

I.İstanbul ( Merkez) isyanları

Bu isyanlar daha çok askeri niteliklidir. Kapıkulu askerlerinden olan yeniçeriler çeşitli nedenlerle İstanbul'da ayaklanma çıkarmışlardır.(Bu isyanların asıl nedenleri ekonomiktir)

İstanbul isyanlarının nedenleri

1. Yönetimde yetenekli ve tecrübeli devlet adamlarının bulunmayışı nedeniyle meydana gelen otorite boşlukları

2. İktidar ve çıkar mücadelelerinde devlet adamlarının merkezdeki askerleri kendi siyası ve ekonomik çıkarları için kullanmaları

3. Saray kadınlarının devlet işlerine karışması ve bazı devlet adamlarının da onların yanında yer alması

4. Kapıkulu askerlerinin maaşlarının zamanında ödenememesi veya ayarı düşük paradan ödenmesi nedeniyle yeniçerilerin alım gücünü zayıflatmış olması

5. Kapıkulu sisteminin değişmesi nedeniyle ocağa askerlikle hiç ilgisi olmayanların alınması

İstanbul isyanlarına bazen ilmiye sınıfı ve halkta katılmıştır. isyancılar isteklerinde başarılı olmuşlardır. Bu durum onların daha da cesaretlenmesine neden olmuştur. Padişah ve devlet adamlarını görevden almışlar, hatta öldürmüşlerdir.

Bu sebeplerle Yeniçeriler II.Osman, IV.Murat, IV.Mehmet zamanlarında isyan etmişlerdir. Her defasında isteklerini elde eden Yeniçeriler, güçlerini anlamışlar ve yeni isteklerle yeniden isyan etmişlerdir. ”Ocak devlet içindir” anlayışı yerini “Devlet ocak içindir” anlayışına bırakmıştır. (IV.Mehmet-Çınar Vak’ası “Vak’ayı Vakvakiye-1656)

Bu isyanlar rejime karşı değil,kişilere yöneliktir.


II.Taşra isyanları (Celali-Anadolu- isyanları)

İlk defa Yavuz döneminde Bozoklu (Yozgat) Celal adında bir kişi isyan ederek binlerce kişiyi öldürmüştür.

Bu isyanların temel nedeni eyaletlerdeki devlet yönetiminin bozulması ve vergi toplamada yapılan haksızlıklardır.

Taşra İsyanlarının Nedenleri

1. Uzun süren savaşların tımar sistemi ve ekonominin bozulmasına neden olması

2. Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak tımarlı sipahilerden birçoğunun işsiz kalması

3. Tımarlı sipahilerin uzun süren savaşlardan dolayı toprağından ayrı kalması buna bağlı olarak üretimin azalması

4. Savaşların uzun sürmesi ve son zamanlarda yenilgiler ile sonuçlanması yüzünden savaştan kaçan askerlerin Anadolu'ya geçerek eşkıyalık yapmaya başlaması (Haçova Savaşı’ndan kaçanlar)

5. Vergilerin toplanmasında meydana gelen sıkıntılar ile bazı devlet adamlarının yanlış ve haksız tutumları

6. Anadolu'daki sancak beyleri ve tımarlı sipahilerin savaşlarda olması dolayısıyla tımar bölgelerinin güvenliğinden sorumlu bu kişilerin görev yerlerinden uzun süre ayrı kalması ayaklanmaların çıkmasını ve yaygınlaşmasını kolaylaştırdı.

Bu isyanlar sonucunda;

Anadolu çok zarar gördü. Birçok şehir ve kasaba yıkıldı. Huzur ve güvenlik bozuldu. Üretim azaldı, ekonomi büyük ölçüde zarara uğradı. Devletin gelirleri azaldı.

Anadolu'da çıkan isyanların nedenlerine inilerek bunları giderici önlemler alınamadı. Devlet bu isyanları bastırmada güçlük çekti. Ancak sert önlemlerle önlenmeye çalışıldı. Ancak kalıcı çözümler üretilmediği için isyanlar bir müddet sonra tekrar çıkmıştır.

Diğer isyanlar

Osmanlı Devleti'nin merkez eyaletleri dışında çıkan isyanlardır(Eflak,Boğdan,Yemen,Erdel). Bu isyanların ana nedeni, devlet otoritesinin zayıflamasıdır. Bazı yerel yöneticilerinin Osmanlı devleti'nden ayrılmak istemesidir. Ayrıca bazı yerel yöneticilerin olumsuz tutumları da halkı isyana yöneltmiştir. Bu isyanlarda devleti güç durumda bıraktı ve uzun süre uğraştırdı.