Asya Hunları

Göçlerden Sonra Anayurtta Kurulan İlk Türk Devletleri

HUNLAR: * Tarihte bilinen( en eski) ilk Türk Devletini kurmuşlardır.
* Orta Asya’da Türk siyasi birliğini ilk kez kurmuşlardır.
* Hun kelimesi, eski Türkçe’de İnsan, halk anlamındadır.
* Asya Hun, Avrupa Hun, Akhunlar ; HUN DEVLETLERİDİR.

BÜYÜK HUN ( ASYA HUN) DEVLETİ: ( MÖ. III.Yüzyıl – MS 216)
 Kurulduğu tarih ve kurucusu kesin olarak belli değildir.
 Merkezleri Orhun-Selenga ırmakları boylarıdır.
 Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır (Tuman)
 Asya Hunları ile ilgili en eski yazılı belge Çin ile yapılan Kuzey Şansi savaşlarından sonra imzalanan antlaşmadır (MÖ 318)
TEOMAN (TUMAN) DÖNEMİ (MÖ 220-209)
 Dağınık halde bulunan Hun boylarını yönetimi altında topladı
 Çin’in içinde bulunduğu karışıklıklardan faydalanarak,kuzey sınırındaki otlakları ele geçirdi ve böylece güçlendi.
 MÖ 214 ‘de Hun akınlarını durdurmak için, Çin kuzey sınırındaki kaleleri birleştirerek 2450 km. uzunluğundaki ÇİN SEDDİ inşa etti.
METE (MAO-TUN)DÖNEMİ (MÖ 209-174)
 Babası,Teoman’ı öldürerek başa geçti. Tanhu (Şan-yü) ünvanını aldı.
 İpek yolunu kontrol altına aldı. Orta Asya’daki tüm Türk boylarını bir bayrak altında toplayarak, Türk siyasi birliğini ilk kez sağlamıştır. Mete’nin Seferleri;
 Doğu’daki Moğol-Tunguzları,Yüeçileri yendi.
 Çin’i yenerek yıllık vergiye bağlamış,ancak bu ülkeye yerleşmeye yada yönetmeye kalkışmamıştır. Çünkü;Çin,çok kalabalık nüfusa sahip,sınırları geniş ve yerleşik kültüre sahip bir ülkedir. Türkler ise; daha az nüfusa sahip olup, göçebe yaşam tarzındadır.
Çin’i içeriden yönetmek asimile olma tehlikesi ile karşı karşıya bırakırdı.
Dışarıdan yönetmek ise, büyüklüğü nedeniyle mümkün değildi.
 Mete , İlk düzenli, disiplinli 10’lu teşkilata dayalı kara ordusunu kurmuştur.
 MÖ. 174’te Mete’nin öldüğü zaman ulaşılan sınırlar;
Sibirya – Baykal Gölü
Aral Gölü Japon Denizi – Kore

Tibet
 Orta Asya Türk toplulukları ile Çin arasındaki temel sorun “ İpek Yolu” hakimiyeti olmuştur.
Kİ-OK DÖNEMİ : ( MÖ. 174- MÖ. 160) Parçalanma Dönemi
 Devletin büyüklüğünü korumaya çalıştı . Mete’nin ölümünü fırsat bilerek harekete geçen Yüe-çi leri batıya sürdü.
 Çin’i baskı altında tutmaya çalıştı. Çin ile ekonomik ve siyasi ilişkileri geliştirmek için Çinli bir prenses ile evlenmiştir.
Not: Eski Türk kağanlarının Çinli Prensesler ile evlenmeleri, siyasi bir nitelik taşımaktadır. Türk kağanları, siyasi kuvvetlerinin , İmparator ve etraftaki diğer hükümdarlarca tanınmasının bir işareti sayılırdı.
Ancak bu davranış, Çin’le ilişkili olan bütün Türk devletleri için kötü sonuçlar verecek bir başlangıç olmuştur.
Çünkü; Çinli Prensesler kalabalık heyetlerle Türk ülkesine geliyorlardı. Casuslar, Türk kavimleri arasına ayrılık tohumları ekiyor. Beyleri birbirine düşürerek birliğin bozulmasını sağlıyorlardı. Çin entrikaları , Hun Prensleri arasındaki mücadeleyi şiddetlendirmiştir. Bunun Sebebi; Türk devletlerinde belli bir Veraset sisteminin olmamasıdır. “Hakimiyetin hükümdar ailesinin ortak malı oluşudur.”
ÇÜN- ÇEN DÖNEMİ ( MÖ. 160- 126)
Çin çok güçlendi. İpek yolunun kontrolü Hunların elinden çıktı. Hunlular, Çin entrikaları yüzünden zayıfladı. Çinlilerin ödediği ipek ve verginin kesilmesi de kötü etkiledi. MÖ. 60 da İpek yolunun kontrolü Çin’in eline geçti.
Hohan-ye zamanında Hunlar ,Çin egemenliğine girmiştir. Bu çok aşağılayıcı bir durumdur. Kardeşi Çi-çi ‘nin karşı mücadele etmesi ülkeyi doğu-batı olarak ikiye ayırmıştır.
Çi-çi’nin iki hatası olmuştur. 1) Hakimiyeti altındaki kavimlere çok sert, acımasız davranması, hakimiyetindekilerin, Çin’e sığınmalarına neden olmuştur. 2) Surlu Şehir inşa etmesi; Türk savaş usullerine ters bir savunma uygulaması , Kalede 1518 kişi öldürüldü. Çi-çi’nin kesik başı Çin ülkesinde gezdirildi.
 MS.10- 48 yılları arasında Hunlar yeniden güçlenince, Çinliler yapılan savaşları yeniden kaybedince , bilinen Çin Politikalarını uyguladılar.
 BÖL- YIK ; Böl , Zayıfı destekle , Güçlüyü yıprat ve Yık.
 Hunlar MS. 48’de Kuzey - Güney Hunları diye ikiye ayrıldı.
 MS. 216’da Kuzey Hunları Sienpi ve Çin baskıları sonucunda batıya sürüldüler. Kavimler Göçünü başlattılar.
 MS. 220’ye dek Güney Hunları’da Çin egemenliği içerisinde asimile oldular.