İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür Medeniyet-yazı dil edebiyat, sanat

YAZI, DİL VE EDEBİYAT
Türkler, tarih boyunca; Göktürk, Uygur, Arap, Kiril, Latin alfabelerini kullanmışlardır.
Bunlardan Göktürk ve Uygur alfabeleri Türklerin milli alfabeleridir. Türkçe, Ural- Altay dil grubunun Altay kolundan bir dildir.
 Göktürk Alfabesi: Türklerin ilk milli alfabesidir.38 harften oluşmuştur. II. Göktürk Devleti döneminde kullanılmaya başlandı. Sağdan sola yazılır. Orhun Alfabesi de denir.
 Uygur Alfabesi: Türklerin ikinci milli alfabesidir. 18 harften oluşur. Sağdan sola yazılır.
Uygurlar; Kağıdı ve ilk matbaayı kullanmışlardır.
EDEBİYAT: Sözlü Edebiyat:
Sagu: Cenaze törenlerinde söylenir.
Koşuk: Saz eşliğinde söylenir.
Sav: Atasözleri
Destan: Bağımsızlık, vatanın kutsallığı,birlik ve beraberlik, kahramanlık konularıdır.
Türk Destanları:
Oğuz Kağan Destanı: Hunlara ait en eski , büyük destandır.
Ergenekon: Göktürklere ait
Türeyiş ( Yaradılış) , Göç( kutlu dağ): Uygurlara ait
Alp Er Tunga Destanı: İskit ( Sakalar’a) ait
Manas Destanı: Kırgızlara ait
Türklerin En Eski Kitabeleri ( Yazılı Edebiyatı)
Yenisey Yazıtları Orhun Kitabeleri ( Göktürk Yazıtları) : Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilmiştir. Yazarı Yoluğ Tigin olup, Danimarkalı
Wilhem Thomsen tarafından 1893 de okunmuştur.
 Türk tarihinin, Türk edebiyatının, Türk kültürünün ilk yazılı eserleridir.
EKONOMİK HAYAT
 Yüksek ova ve yaylalardan oluşan bozkırlarda, ekonominin temeli hayvancılığa dayanır.
 At ve koyun en önemli unsurken, ayrıca sığır,katır ve deve beslemişlerdir. Beslenme ve giyim ihtiyaçlarını sağladılar.
 Tarım: Elverişli bölgelerde arpa,buğday, darı gibi tahıllar yetiştirilmiştir. Sulama kanalları yapmışlardır. Tötö kanalı günümüze kadar kullanıla gelmiştir.
 Ticaret: Çin, Sasani, Bizans ile ticaret antlaşmaları yapmışlardır. Komşu ülkelere, canlı hayvan, et,deri, kösele,kürk , kurutulmuş et satarken; karşılığında ipek, ipekli kumaş, giyim eşyası, tahıl almışlardır.
 İpek Yolu: Çin’den başlayıp, Orta Asya’yı aşarak Akdeniz’de sona eren ticaret yoludur. İpek Yolunun geçtiği İç Asya bölgesi , 100 yıl süreyle Türk- Çin siyasetinin hedefi olmuştur. İpek yolundaki kervan ticareti, Türklere önemli gelir kaynağı olmuştur.
 Kürk Yolu: Hazar ve Bulgar ülkelerinden başlayıp, Altay-Sayan dağlarından, İpek yoluna paralel olarak , Çin’e ulaşan yola denir. Sincap,sansar,samur, kunduz, vaşak kürkleri ve bunlardan imal edilen eşyalar batıya taşınırdı.
 Türklerde para da kullanılmıştır. Uygurlar, üzeri hükümdar mührü ile damgalı ipek bez parçalarını; Türgişler ise, ortası delik ilk madeni parayı kullanmışlardır.
 Devletin Gelir Kaynakları:
 Halktan toplanan toprak ve hayvan vergileri
 Savaşlardan elde edilen ganimet
 Bağlı devletlerden alınan vergiler
 Ticaretten sağlanan gümrük vergileri
SANAT
 Türk –Bozkır kültürünün kendine özgü bir sanat anlayışı vardır.
 Bozkır Sanatı; Yaşam tarzına uygun olarak “ Hayvan Üslubu” şeklinde gelişmiştir.
Hayvanların bir birleriyle mücadelelerini gösteren motifler ön planda olmuştur.
Bu figürler, kemer, toka,kılıç kabzası, süs eşyaları ve koşum takımları gibi taşınabilir eşyalar üzerine işlenmiştir. Bu göçebe yaşamın gereğidir.
 Renkli taş ve gümüş kakmacılığı, kuyumculuk, halı ve kilim dokumacılığı, çadır sanatı çok ilerlemiştir.( 1970 Kazakistan’ın başkenti Alma- Ata da bulunan Altın Adam heykeli)
 Heykel ve resim de yaygın sanat dallarındandır. Uygurlar da minyatür sanatı gelişmiştir.
 Mezar geleneğinde “ Balbal” lar heykel sanatının bir uzantısıdır.
 1958 de Orhun bölgesinde, bir kazıda Kül Tigin’in çok güzel yontulmuş mermer büstü ele geçirilmiştir.
 Müzik yaşamın önemli parçalarından biri olmuştur. Türk müzik aletleri arasında “ kopuz” çok önemli bir yer tutar.
 Attila, Burgond Kralına bir Hun orkestrası göndermiştir.
 Çin kaynakları da 28 çeşit Hun halk türküsünden bahsetmişlerdir.
 Türkler arasında askeri müzik ve tedavi amacıyla yapılan müzik de yaygın olarak görülmüştür.
 Mimari hayat, yaşantı ile ilgilidir. Türklerde mimari alanda eserler, yerleşik hayatı benimseyen UYGUR Türklerinde görülmüştür.
 Hun, Göktürk ve Uygurlarda 1 yıl 365 gün 5 saatten fazla olan 12 Hayvanlı Türk Takvimi kullanılmıştır.